Economie

Status

Het beleidsprogramma Economie is gemaakt op basis van reeds vastgesteld beleid in een scala aan beleidsdocumenten en biedt daarmee een samenvattend overzicht van de inzet ten aanzien van het vestigingsklimaat. Een eerdere versie van dit beleidsprogramma was een bijlage bij de vaststelling van de nieuwe economische accenten (PS2020-444).

Op deze pagina direct naar:

> Dit is wat wij willen bereiken

> Dit is wat we om ons heen zien

> Dit is onze aanpak

> Participatie

> Monitoring

Economie

Voor een vitaal en veerkrachtig vestigingsklimaat

Dit is wat wij willen bereiken

Een sterke Gelderse economie is cruciaal voor de werkgelegenheid en leefbaarheid van nu en voor de toekomst in Gelderland. We willen economisch krachtig zijn, zodat er een sterke aantrekkingskracht van onze provincie uit gaat naar ondernemers en inwoners. Om een dergelijk economisch vestigingsklimaat te bereiken blijven wij gericht inzetten op het toekomstbestendig maken van de Valleys en clusters (food, health-hightech, energy en legal). Daarmee wordt ook onze concurrentiepositie binnen het internationale stedelijke netwerk Amsterdam, Brussel en Keulen versterkt. In ons beleid zetten wij drie thema’s centraal:

het versterken van innovaties;
het voorzien in voldoende toekomstbestendige werklocaties, passend bij de diversiteit van de vraag;
en een goed functionerende arbeidsmarkt en dito kennis- en onderwijsinstellingen.

Bij dit alles is duurzaamheid van groot belang: we willen maximaal profiteren van de unieke combinatie van stedelijke en groene kwaliteiten, om zo onderscheidend te blijven. En in 2030 willen we de eerste afvalloze provincie zijn, met als doel om in 2030 het gebruik van primaire grondstoffen in Gelderland met 50% terug te brengen. Wat betreft werklocaties is er evenwicht tussen vraag en aanbod, worden bestaande bedrijventerreinen optimaal benut en zijn in 2050 alle werklocaties duurzaam ingericht.

Samenhang

Het economische vestigingsklimaat wordt tegenwoordig steeds breder benaderd, met oog voor zowel de ‘harde’ als ‘zachte’ economie. Naast economie in termen als werkgelegenheid en bruto regionaal product, is het vestigingsklimaat sterk verweven met verschillende beleidsvelden en -programma’s binnen de provincie. Zo vraagt een goed vestigingsklimaat naast goede werklocaties, innovatiebeleid en een toereikende arbeidsmarkt ook om een aantrekkelijk woon- en leefklimaat, fraaie natuur, mooie landschappen en mogelijkheden op het vlak van cultuur, recreatie en toerisme en sport. Ambitieweb: samenhang met de ambities uit de Omgevingsvisie Klik hier voor een toelichting op de scores

Dit is wat we om ons heen zien

Ontwikkelingen

Het ‘oude’ economische beleid had een focus op groei. Deze focus verandert nu naar een economie die in balans is met haar sociale, ecologische en ruimtelijke omgeving. Landelijk bewegen we van het topsectorenbeleid naar missiegedreven innovatiebeleid. Dat betekent dat de bedrijven en kennisinstellingen in onze economie worden uitgedaagd om bij te dragen aan klimaat- en energie-, voedsel- en gezondheidsopgaven. Ook Europa herijkt het economisch beleid naar meer inzet op duurzaamheid (o.a. green deal). De energie- en grondstoffentransitie, de handelsakkoorden, de snelle digitalisering en robotisering en de arbeidsmarktkrapte hebben grote invloed op onze economie. Dat geldt momenteel ook voor de huidige COVID-19-pandemie. Rijk en provincie zetten steun in voor ondernemers om de crisis te overbruggen en straks weer naar herstel te gaan.

Feiten

Gelderland heeft een strategische en aantrekkelijke positie, gelegen op de oostwest-as en de noordzuid-as van ons land, te midden van andere sterke regio’s – Amsterdam (Randstad), Brussel (Vlaamse Ruit), Keulen (Ruhrgebied). Gelderland heeft een uitstekende bereikbaarheid en logistieke kracht. De ‘Gelderse corridor’ is onderdeel van de belangrijkste goederencorridor in Europa.
Gelderland heeft een sterk midden- en kleinbedrijf, dat zowel nationaal als internationaal actief is.
Sterke economische clusters zijn: agrifood in FoodValley, gezondheid in Health Valley, duurzaamheid (waaronder de energietransitie in Arnhem-Nijmegen) en de hightech-maakindustrie (met name Noord-Veluwe, Nijmegen en Achterhoek).
De regio Foodvalley is sterk als internationale topregio op het gebied van kennis en innovatie rond agrofood. Gelderland kan hiermee koploper worden op het gebied van verduurzaming van de landbouw. Steeds meer R&D bedrijven vestigen zich/willen zich vestigen in Wageningen.
Grote distributiecentra, XXL logistiek, nemen een prominentere plek in binnen de economie vanwege het toenemende online doen van aankopen.
De maakindustrie kent diverse bedrijven die werken op wereldschaal. De toekomst van deze bedrijven is mede afhankelijk van de beschikbaarheid van voldoende technisch personeel en van het kunnen meegaan met de digitalisering.
De groei van de Gelderse economie wordt momenteel wat beperkt door een tekort aan arbeidskrachten, met name in de zorg en techniek. Dit zijn sectoren die essentieel zijn in het kader van de realisatie van de energie-, klimaat-, en circulaire doelstellingen.
Er is behoefte aan arbeidsmigranten en seizoenarbeiders in sectoren zoals groente- en fruitteelt of logistieke centra.
Het aantal arbeidskrachten in de primaire sector (landbouw) neemt sterk af, deze zouden kunnen herintreden in een andere sector van de arbeidsmarkt.
Innovaties door bedrijfsleven en kennisinstellingen waarvan het meest wordt verwacht gaan over ‘cross-overs’. Zo zijn de meest kansrijke crossovers voor Gelderland die tussen de expertises health, food, clean, materials en tech, die hier goed vertegenwoordigd zijn.
Alle bedrijven hebben behoefte aan financiering voor innovatie. Deze kapitaalbehoefte is vooral aanwezig bij startups, zo blijkt uit het Kapitaalmarktonderzoek (2020).
Hoewel voor de toekomst en voor de noodzakelijke vernieuwing van de Gelderse economie een sterk accent wordt gelegd op innovatie zijn er ook sectoren die opvallen door hun bijdrage aan de Gelderse economie, zoals de groot- en detailhandel, de gezondheidszorg, de zakelijke dienstverlening, het onderwijs en de bouw.
Een goed vestigingsklimaat vereist ook een aantrekkelijk woon- en leefklimaat. Op dit vlak heeft Gelderland een goede uitgangspositie: fraaie natuur, mooie landschappen, vele mogelijkheden op het vlak van cultuur, recreatie en toerisme en sport.
De Veluwe is de populairste vakantiebestemming van Nederland.
Gelderland kent honderden culturele instellingen – waaronder de ArtEZ hogeschool voor de kunsten, het Gelders orkest, het Openlucht museum enzovoort.
Gelderland kent vele sportvoorzieningen en -evenementen met internationale allure, zoals de Nijmeegse Wandelvierdaagse, UCI BMX Supercross, Zevenheuvelenloop en Outdoor Gelderland en sportcentra als Papendal en Omnisport.

Netwerk

De Valleybureaus, de RCT Gelderland, regionale ontwikkelmaatschappij Oost NL en samenwerkingsverbanden zoals BOOST of Connectr verbinden ondernemers met andere ondernemers en met kennisinstellingen om daarmee missiegerichte innovatie aan te jagen.
Voor het verder ontwikkelen van ondernemerschap, voor acquisitie, exportbevordering en toeleiding naar financiële instrumenten is Oost NL een gewaardeerde partner. Ook bijvoorbeeld Invest-NL ontwikkelt zich voor sommige Gelderse programma’s tot een interessante partner.
Deze periode zetten we maximaal in op het benutten van Europese programma’s om de Gelderse economie te versterken.
Veel overleg is er met de regiobesturen en de diverse triple helixen in Gelderland, zoals in de regio FoodValley of the Economic Board Arnhem Nijmegen.
Onze kennis- en onderwijsinstellingen (de universiteiten, HBO’s, MBO’s en de reseacrhinstituten) spelen een belangrijke rol bij de valorisatie van kennis. OnePlanet is het voorbeeld van een samenwerking tussen onderwijs en research ten behoeve van het bedrijfsleven.
Periodiek overleggen we met VNO-NCW en de branche-organisaties over ons economische beleid.
Recreatie en toerisme: zijn primair het domein van ondernemers en organisaties, waarbij gemeenten als eerste overheid betrokken zijn. Zoals bij de ontsluiting van voorzieningen, de realisatie en het beheer van fietspaden en fietsverbindingen. Sommige vraagstukken zijn van bovengemeentelijke schaal en soms ook provinciaal belang, waardoor de provincie een coördinerende rol heeft. Dat betekent dat de provincie de spelers bij elkaar brengt om de gezamenlijke belangen af te stemmen.
Gelderland is een doorvoerprovincie van Rotterdam naar het Europese achterland, en wordt steeds belangrijker in de logistiek. Veel spelers zijn aanwezig rond de corridor en met hen werken we samen aan een sterke logistieke functie.
In de verduurzaming van het platteland zijn de Gelderse landbouw-, natuur en milieuorganisaties onze partner. Natuur en Milieu Gelderland, LTO Noord en de agrarische collectieven hebben het Actieplan Natuurinclusieve landbouw opgesteld.
We versterken de contacten met Nord Rhein-Westfalen, o.a. op het consulaat in Düsseldorf, om het concurrentievermogen van onze regio een positieve impuls te geven.

Dit is onze aanpak

Een krachtige economie is gebaat bij een optimaal vestigingsklimaat. Wij willen deze vergroten, zodat mensen hier willen wonen en zich willen binden aan Gelderland. De staat van de economie wordt veelal uitgedrukt in termen als werkgelegenheid en bruto regionaal product. Daar kan de provincie maar ten dele verschil in maken. De provincie kan wel vanuit de volle beleidsbreedte inzetten op verbeteren van het vestigingsklimaat. Overigens worden nu wel, aanvullend op het Rijk, diverse conjunctuurmaatregelen genomen voor directe hulp aan bedrijven en instellingen, die te lijden hebben onder de COVID-19-pandemie. Het economische vestigingsklimaat benaderen wij breed. Het gaat in eerste instantie om de primaire behoeften van bedrijven, zoals kennis en financiering, toekomstbestendige werklocaties, clusters en voldoende personeel op de arbeidsmarkt. Daarnaast zijn van belang het woon- en leefklimaat in brede zin, de governance en optimaal functionerende clusters (zie figuur). Tezamen drijven deze als ‘motortjes’ de regionale economie aan. Een aantrekkelijk woon- en leefklimaat is steeds vaker doorslaggevend voor nieuwe vestigingen van bedrijven. Het gaat dan om beschikbare en betaalbare woningen en de aanwezigheid van natuur, landschap en mogelijkheden op het vlak van cultuur, recreatie en toerisme en sport. Het programma Economie kent dan ook een brede, samenhangende aanpak, waarbij we inzichtelijk maken dat verschillende deelprogramma’s een bijdrage leveren aan het overkoepelende doel.

Programma-onderdelen direct gericht op de bedrijven

Innovatie We helpen bedrijven c.q. ondernemers in innovatieve clusters, waar bedrijven onderling en/of met kennisinstellingen samenwerken. We bieden mogelijkheden voor innovatie en specifieke investeringen. Bedrijven worden door innovatiemakelaars of business developers van bijv. Oost NL begeleid in hun bedrijfsplannen en kunnen financiële steun krijgen, zoals subsidies, participaties of leningen. Dit doen we ‘missie-gedreven’. De middelen worden gericht (80/20) ingezet op de belangrijkste maatschappelijke opgaven en voor Gelderland belangrijke clusters: agrifood, gezondheid, klimaat, energie, maakindustrie en sleuteltechnologieën. We helpen de ondernemers bij de toegang tot kennis, middelen, markten, netwerken, locaties en het onderwijs. Daartoe steunen we het organiserend vermogen van de Valleybureaus, de RCT Gelderland, Oost NL en netwerksamenwerkingen zoals BOOST. We zetten maximaal in op het benutten van Europese programma’s en fondsen (zoals EFRO, Interreg) om de Gelderse economie te versterken. Daarnaast zijn er specifieke programma’s, zoals voor gebiedsopgaven, de Regiodeals en de MKB deals. Relevant beleid: - Voor innovatie en internationalisering is de focus op missies uitgewerkt in de nieuwe economische accenten (PS2020-444) - De taak en werking van het organiserend vermogen in Gelderland is beschreven in PS2018-249. - Onze hulp voor starters en groeiers, zoals in de bedrijfsplanontwikkeling en financiering, is beschreven in PS2019-48. - Ons beleid om clusters te versterken en campussen sterker te ontwikkelen is beschreven in PS2018-159. - De Nieuwe aanpak van de Circulaire Economie, met focus op vier domeinen, is beschreven in PS2019-749. - Het industriebeleid, met de aandacht voor digitalisering, sociale innovatie en reshoring staat in PS2018-69 - De Regionale Innovatiestrategie (bijlage 2 bij PS2019-772) beschrijft welke innovatieve crossovers momenteel in Oost-Nederland kansrijk zijn. Grote innovaties kunnen met onze hulp worden opgeschaald met de Langetermijn investeringsprogramma’s. - Zie de Lange termijn investeringsprogramma’s, LTI’s, zie PS2019-860.
Internationalisering Voor veel bedrijven is de Nederlandse markt te klein. We willen daarom als regionale overheid ons bedrijfsleven helpen te verbinden met belangrijke handelspartners binnen en buiten Europa, via ons internationaliseringsbeleid. Zie PS2020-444.
Onderwijs-arbeidsmarkt Wij stimuleren dat het onderwijs optimaal is afgestemd op de arbeidsmarkt. Dit doen we om tekorten op de arbeidsmarkt te voorkomen en kansen te pakken naar de toekomst toe, zoals bijvoorbeeld op het terrein van energietransitie. Zo hebben we een zorgpact, een techniekpact, werken we via projecten aan inclusiviteit en ‘Leven lang leren’. Neemt niet weg dat er een disbalans is tussen vraag en aanbod aan personeel, wat een knelpunt is voor het economische beleidsprogramma. - Zie Programma Onderwijs-Arbeidsmarkt (PS2019-639)
Werklocaties Wij zorgen voor voldoende toekomstbestendige werklocaties passend bij de diversiteit van de vraag, zodat bedrijven een goede plek hebben om te ondernemen en er zorgvuldig wordt omgesprongen met de schaarse ruimte. Het concentreren van economische activiteiten en het verbeteren van bestaande en leegstaande bedrijvenlocaties gaat daarbij boven (verspreide) aanleg van nieuwe terreinen. In de regionale programma’s werklocaties (RPW’s) maken wij met gemeenten afspraken over het toekomstbestendig maken van de bestaande voorraad, de gewenste toevoegingen aan de voorraad en het kwalitatief en kwantitatief in evenwicht te brengen van vraag en aanbod. De RPW’s bevatten ook afspraken over duurzaamheidseisen, XXL-logistiek en een integrale ruimtelijke afweging. Via de integrale aanpak toekomstbestendige bedrijventerreinen ondersteunen wij bedrijventerreinen en gemeenten bij het vergroten van het organiserend vermogen en de realisatie van projecten. Naast zorgvuldig ruimtegebruik en een aantrekkelijk vestigingsklimaat dragen we met deze aanpak ook bij aan de realisatie van onze ambities op het gebied van: weerbaarheid, energietransitie, klimaatadaptatie, biodiversiteit, circulaire economie, gezonde leefomgeving en mobiliteit. De aanpak is maatwerk volgens werkwijze SteenGoed Benutten en waar mogelijk zetten we revolverende middelen in (OHG, perspectieffonds Gelderland). - De werkwijze met de RPW’s en het standpunt tav XXL-logistiek staat beschreven in PS2019-790 - Zie Aanpak toekomstbestendige bedrijventerreinen PS2020-168

Vestigingsklimaat in de breedte

Bereikbaarheid We zetten ons in voor goede regionale bereikbaarheid, zoals in de ontsluiting van bedrijfslocaties, optimaliseren van woon-werkverkeer, aanleg van logistieke voorzieningen (corridor, railterminal Gelderland). Zie de Visie op een bereikbaar Gelderland (PS2020-289). In lijn met het economische beleid legt dat de focus op de stedelijke netwerken, stelt dat de reiziger centraal en verleidt hem/haar de slimste en schoonste keuzes te maken om door het netwerk te reizen. Daarbij staan ook hubs centraal.

Wonen We werken aan beschikbaarheid/bouw van voldoende woningen, juist voor de economisch belangrijke gebieden in Gelderland. Zie het Actieplan Wonen (PS2020-195). Dat document signaleert een tekort van 80.000 woningen in Gelderland. Het plan geeft geen voorrang aan economische kerngebieden. Het woningentekort is niet direct gunstig voor ons economische vestigingsklimaat.

Toekomstbestendige binnensteden Aantrekkelijke (winkel)centra zijn een belangrijke pijler onder het economisch vestigingsklimaat. Voor de huidige covid-19 crisis stond het winkelaanbod, o.a. door de opkomst van het online shoppen, al onder druk. De verwachting was dat ca. 30% van het winkelaanbod in de komende jaren zou verdwijnen. Door de Covid-19 pandemie zal dit effect versneld zichtbaar worden. Met de overbruggings- en herstelmaatregelen voor de binnensteden en dorpskernen (PS2020-514) spelen we hier op in door o.a. stimulering ondernemerschap, opzetten en versterken centrummanagement en de transformatie van leegstaand vastgoed. Bij de transformatie van leegstaand vastgoed via de aanpak SteenGoed Benutten werken we aan economisch krachtigere binnensteden.

Agrifood Boeren en tuinders zijn een onmisbare economische pijler. Velen kunnen een bijdrage leveren aan het oplossen van maatschappelijke vraagstukken op het gebied van landbouw, natuur en milieu. We streven naar een natuurinclusieve kringlooplandbouw met een duurzaam verdienmodel. Daartoe is inzet van technologie en innovaties wenselijk, bijvoorbeeld op het gebied van de eiwittransitie, mestverwerking, emissiereductie, bodembeheer en precisielandbouw. We hebben daartoe krachtige middelen, zoals programma Agfrifood 2030 of het Europese Landbouwbeleid GLB. Zie de Koersnotitie Agrifood (PS2020-369).

Cultuur, erfgoed, recreatie Voor een aantrekkelijke leefomgeving gaat het voorts om een bruisende cultuur (incl. erfgoed en herdenken) (zie PS2019-838), aantrekkelijke natuur en landschap (zie programma Natuur, PS2020-517) en voorzieningen voor toerisme en recreatie (PS2018-238) en sport (PS2020-400).

Klimaat en energie De Gelderse Energieaanpak (PS2020-287) en het intensiveringspakket Klimaatplan (PS2020-90) dragen ook bij aan het (groene) vestigingsklimaat, terwijl de ambities hierin weer impulsen geven aan innovatieve bedrijven en kennisinstellingen. Op dit moment zijn RES-sen opgesteld, die weliswaar de taakstellingen voor de energietransitie per regio beschrijven, maar nog geen actieplan bevatten hoe dit wordt gerealiseerd.

Gebiedsagenda’s Voor de Gelderse regio’s zijn agenda’s opgesteld die de belangrijkste regionale opgaven benoemen. Deze zijn ook vaak economisch van aard, dus zowel direct als indirect gericht op bedrijven. Zo is het verbeteren van de bereikbaarheid van Wageningen Campus een onderdeel van de gebiedsagenda FoodValley.

Participatie

De gefocuste inzet voor dit economische innovatiebeleid is besproken met onze partners: branche- en belangenorganisaties, organiserend vermogen, banken, kennisinstellingen en universiteiten, bedrijven, economic boards, andere provincies, gemeenten en het Rijk (EZK, RVO). Bij de gemeenten gingen de gesprekken over de COVID19-crisis en wat daar op korte termijn voor wordt gevraagd. Voor de wat langere termijn steunen de partners in het algemeen de brede, integrale benadering volgens Raspe en de focus op missiegedreven innovatiebeleid: ‘stel de maatschappelijke vraagstukken centraal’. Ze delen de opvatting om daarbij voort te bouwen op de sterke sectoren en bevelen aan ook de industrie goed mee te nemen. Ze verwachten dat dit beleid op termijn positieve effecten heeft voor economie en werkgelegenheid. De conclusies van deze verschillende gesprekken die zijn gevoerd zijn verwerkt in dit beleidsprogramma.

Monitoring

Economische data zijn beschikbaar in: - IBIS: houdt beschikbare en uitgegeven werklocaties bij t.b.v. de programmering, - We monitoren vraag-aanbodconfrontaties uit de RPW’s - De monitor toekomstbestendige bedrijventerreinen (Bureau Buiten 2019) - de PWE: beschrijft ontwikkelingen in de werkgelegenheid in de Gelderse bedrijven, alsmede de discrepanties; - de economische monitor bevat macro-economische conjunctuurindicatoren, zoals werkgelegenheid, prijspeilen en consumentenvertrouwen.
Een recente staat van de Gelderse economie is verschenen via de Gelderse impactmonitor.
De Kracht van Oost gaat over de sterke kanten van de economie in Oost-Nederland. Momenteel wordt een actualisatie opgesteld, die inzicht geeft in de ruimtelijke samenhang van clusters en van pendelbewegingen in Gelderland en Overijssel.
Voornemen is om meer te gaan doen met de monitoring van de resultaten van economisch instrumentarium en de impact ervan voor de maatschappij.
Toerisme: jaarlijkse ContinueVakantieOnderzoek (CVO) van NBTC-NIPO, naar het vakantiegedrag van Nederlanders.

Kadernota Midterm review

In het kader van de Midtermreview is in 2021 de stand van zaken in beeld gebracht ten aanzien van de maatschappelijke effecten voor Economie. Klik hier om de Kadernota Midterm review te bekijken.

Hoofddoel Economisch krachtig zijn, zodat er een sterke aantrekkingskracht van onze provincie uit gaat naar ondernemers en inwoners.

Stand van zaken

Algemeen: Bruto Regionaal Product (% groei per jaar) (Bron: CBS) (streefwaarde: negatieve afwijkingen t.o.v. nationaal gemiddelde max. 1 %punt): stand van zaken: rond nationaal gemiddelde (scherpere pieken/dalen zijn het gevolg van het lagere geografische schaalniveau): Klik hier voor een tabel met het Bruto Nationaal Product (in grafiek zitten de voorlopouge cijfers van 2018 en 2019)
Werkgelegenheid (indexcijer 2019 = 100). (Bron: PWE/LISA) (streefwaarde: indexcijfer op niveau Nederland):
Werkloosheidspercentage (Bron: Bureau Economisch Onderzoek, Provincie Gelderland) (streefwaarde: Gelderse positie onder Nederlands gemiddelde): Consumentenvertrouwen: Ondernemersvertrouwen: