Dit is wat we om ons heen zien

Analyse Weerbaarheid

• De provincie is de afgelopen jaren in toenemende mate geconfronteerd met harde ondermijnende (drugs)criminaliteit. Dit komt grotendeels voort uit het betere beeld dat we inmiddels hebben op de fenomenen in Gelderland en de groeiende aandacht daarvoor. “Je ziet het pas als je het doorhebt”.
• Criminelen wassen hun illegale geld via dekmantels en financiële (schijn)constructies wit. Bepaalde branches/sectoren, zoals autoverhuur, sportscholen en belwinkels, kunnen vanwege hun aard hiervoor aantrekkelijk zijn. Een lokale vergunningsplicht voor risico-branches i.c.m. een BIBOB-toetsing kan effectief zijn in de bestrijding hiervan. De provincie kan als aanjager en facilitator een bijdrage leveren in een gerichtere aanpak.
• Afgelopen jaren zien we een toename van (ontdekte) drugs producerende locaties, vaak op bedrijventerreinen en in het buitengebied zoals recent in Drempt, Baak en Emst. Bij de synthetische labs lijkt er sprake te zijn van toenemende professionalisering waarbij zelfs Zuid-Amerikaanse mensen/knowhow worden ingezet voor de productie.
• Vrijkomende agrarische bebouwing (VAB’s) zijn een voedingsbodem voor onveiligheid, bijvoorbeeld vanuit toenemende drugsproductie vanuit boerenschuren of loodsen. Naast de economisch kwetsbare positie van boeren worden zij steeds vaker doelwit van intimidate en bedreigingen door criminelen. Door de transitie in de landbouw en meer stoppende boeren, neemt de kans toe op grotere problematiek.
• Bedrijventerreinen blijken, vanwege hun anonimiteit, een aantrekkelijke plek voor criminele activiteiten zoals witwassen, hennepteelt of de illegale handel. Dit gaat ten koste van het vestigingsklimaat, eerlijke concurrentie en economisch functioneren.
• Een deel van de vakantieparken in Gelderland heeft de oorspronkelijke recreatieve functie verloren. Hiermee is een gelegenheidsstructuur ontstaan voor permanente bewoning en illegale activiteiten, en daarmee problemen op het gebied van wonen, leefbaarheid en veiligheid.
• Instanties weten vaak te weinig van wat er op de vakantieparken speelt en wie er wonen. Het aanpakken van vakantieparkenproblematiek en het krijgen en behouden van veilige bedrijventerreinen begint bij het versterken van de informatiepositie.
• Jongeren zijn een kwetsbare groep in het licht van de ‘verlokkingen’ van criminaliteit. Voorlichting op de risico’s en perspectief bieden zijn nodig om hier tegenwicht aan te bieden.
• Gemeenten hebben het afgelopen decennium een steeds grotere rol gekregen bij de aanpak van ondermijning. De capaciteit en middelen daarvoor staan bij de meeste gemeenten in schril contrast tot de opgaven die er liggen.

Analyse Sterk Bestuur

• Door de verschillende decentralisaties in, onder andere, het ruimtelijke domein en het sociale domein (o.a. jeugdzorg en WMO) is de druk op de lokale overheid groot.
• Daarnaast is de complexiteit van grote maatschappelijke opgaven toegenomen terwijl de financiële situatie van veel gemeenten is verslechterd.
• Het is voor veel gemeenten steeds moeilijker om hun wettelijke en bovenwettelijke taken voor burgers en bedrijven naar behoren uit te voeren.
• Door de COVID-19 worden gemeenten nu extra zwaar op de proef gesteld om hun taken voor burgers, bedrijven en zorginstellingen snel en goed uit te voeren. De gevolgen van deze pandemie zijn nog niet te overzien. Wij hebben begrip voor deze situatie en houden hier rekening mee bij het vormgeven en uitvoeren van maatwerktrajecten met gemeenten.
• Burgers, bedrijven en instellingen verwachten dat verschillende bestuurslagen als 1 overheid acteren. Hiermee is de bestuurskracht van elke partij integraal onderdeel van de opgaven waar we gezamenlijk voor staan, zoals bijvoorbeeld bij wonen, de stikstofproblematiek of energietransitie.
• Elke Gelderse gemeente anders is, maar ook de opgaven en de regionale situatie kunnen verschillen. Daarom is het niet zinvol om vooraf nauwgezet beleid of een kader te formuleren, dit vraagt om maatwerk per situatie. De invulling van dit maatwerk komt in dialoog met betreffende gemeente en partners, waaronder de provincie, tot stand. Hierbij worden wel dezelfde afwegingsprincipes gehanteerd, om willekeur te voorkomen.
• Nb.: Het maatwerk is niet bedoeld om lacunes in de gemeentelijke begroting of basistaken op te vullen.

Netwerk Weerbaarheid

• Kerntaak van de overheid is het zorgen voor een vrije, veilige en rechtvaardige samenleving. Klassieke veiligheidsoverleggen bestaan uit de driehoek gemeenten, politie en Openbaar Ministerie. Zij treffen elkaar en maken keuzes omtrent veiligheid. We willen inzetten op onderwerpen waar veiligheidsvraagstukken onze provinciale taken juist raken. Dit zorgt ervoor dat wij complementair zijn aan de veiligheidsaanpak van onze Gelderse partners.
• De provincie Gelderland is onderdeel van de politieregio Oost-Nederland die naast de provincie Gelderland ook de provincie Overijssel beslaat. Politie, Openbaar Ministerie en RIEC zijn op deze schaal georganiseerd terwijl gemeenten veelal in de districten (Gelderland-Zuid, Gelderland-Midden en Noord en Oost-Gelderland) georganiseerd zijn op dit onderwerp.
• Binnen deze districten wordt de aanpak van ondermijning vormgegeven. Als provincie sluiten we daarom met name op dit niveau aan bij bestuurlijke en ambtelijke netwerken.
• De gemeenten hebben aangegeven ondersteuning vanuit de provincie zeer op prijs te stellen. Dit proberen we zo concreet mogelijk vorm te geven met de betrokken partners; veelal in de vorm van projecten.
• Er is een goed netwerk met onze buurprovincies Overijssel, Limburg en Noord-Brabant, waarin we kennis en initiatieven uitwisselen over de aanpak van ondermijning vanuit de provincie.

Netwerk Sterk Bestuur

• De gemeente staat het dichtst bij de Gelderse inwoners en is voor veel vragen het eerste aanspreekpunt bij het realiseren van maatschappelijke opgaven.
• Gemeenten (en ook de VNG) zijn belangrijke partners bij onze opgaven voor inwoners en daarom moet de bestuurskracht (verder) ontwikkeld worden in samenhang met uitvoering van de basistaken, de regionale (gebieds)agenda’s en programmeringen.
• Het Rijk (met name ministerie van Binnenlandse Zaken en Justitie en Veiligheid) ziet toe op de kwaliteit van het openbaar bestuur en de (regionale) instrumentatie daarvan. Vanuit bestuurskundig- en veiligheidsoogpunt is er afstemming nodig in relatie tot de verschillende rollen, taken en verantwoordelijkheden in het Huis van Thorbecke.
• Met de drie Gelderse waterschappen is contact over de toekomstige ontwikkeling in het openbaar bestuur via het zogenaamd Gelderse aanbod op de Thorbeckebrief (kamerbrief).

Dit is onze aanpak

Een goede – financieel gezonde, betrouwbare, integere, en weerbare – overheid vraagt continu aandacht. Zeker nu de druk op lokale besturen groot is vanwege de decentralisaties, maatschappelijke opgaven en de COVID19-crisis. Hierdoor ontstaat de noodzaak om gemeenten in meer of mindere mate (op maat) te ondersteunen. Maar ook de druk op de samenleving is groot, waarbij we ons bewust zijn van de risico’s van ondermijnende activiteiten en waar deze zich potentieel kunnen ontwikkelen. Een goed georganiseerde en samenwerkende overheid is nodig om deze criminaliteit te bestrijden, voor een goed en veilig leef- en vestigingsklimaat. De rol en daaruit voortvloeiende bijdrage van de provincie verschilt voor sterke lokale besturen en een weerbaar Gelderland. We werken de twee programmaonderdelen voor een Vitaal bestuur daarom afzonderlijk uit.

Weerbaarheid

De aanpak van ondermijnende criminaliteit is geen kerntaak van de provincie. Het is wel een weloverwogen keuze om hier mee bezig te zijn, vanwege de verantwoordelijkheid voor de die we als overheid hebben voor een veilig Gelderland. Alleen door goede samenwerking, en goed georganiseerde overheid, kan de georganiseerde ondermijnende criminaliteit effectief worden bestreden. Monodisciplinair repressief optreden is onvoldoende om te voorkomen dat de onderwereld de bovenwereld binnendringt. Als provincie willen we de integrale aanpak (georganiseerde overheid) tegen ondermijnende criminaliteit in Gelderland aanmoedigen, ondersteunen en faciliteren. Dat doen we vanuit onze unieke positie als provinciaal middenbestuur. Hierbij kiezen we voor een aanvullende aanpak. Door ‘problemen’ niet te zien als veiligheidsvraagstukken maar als economische, sociale, toeristische of breed maatschappelijke vraagstukken, waardoor wij veel meer mogelijkheden zien om deze opgaves aan te pakken. We richten ons hierbij op gemeenten die hierin mee willen bewegen. De aanpak bestaat uit vier programmalijnen: weerbare organisatie, weerbare overheid, weerbare samenleving en data inzicht en onderzoek.

1. Weerbare organisatie

De eigen weerbaarheid van de provinciale organisatie moet op orde zijn. De integriteit en weerbaarheid van overheidspersoneel vormt daarom een essentieel onderdeel in de aanpak van ondermijnende criminaliteit. In deze programmalijn kijken we dus naar onze ‘eigen’ weerbaarheid en integriteit en hoe deze te versterken in de organisatie.

Instrumenten

• Bibob Beleidsregels
• Teamsessies Integriteit en Weerbaarheid

2. Weerbare overheid

Ondermijning en veiligheidsproblematiek raakt tal van provinciale ambities. Ketenpartners ontwikkelen initiatieven en inzet op hun eigen schaal (gemeenten, Openbaar Ministerie, politie, belastingdienst en veiligheidspartners). Als provincie willen we hierbij aansluiten ter ondersteuning en faciliteren bij nieuwe en bestaande projecten en initiatieven. Onze strategie is om nieuwe, innovatieve projecten te ondersteunen die zich onderscheiden door één of meer van de volgende elementen: innovatief, datagedreven, samenwerking met meerdere partners, burgerinitiatief, oplossingen buiten de strafrechtketen. Zelf pakken we proactief de ondermijningsproblematiek aan die onze provinciale kerntaken/ambities raakt. Met het provinciale beleid bieden we tegendruk op de meest voorkomende locaties van ondermijning in onze provincie: vakantieparken, bedrijventerreinen en in het buitengebied. Hierbij werken we samen met andere provinciale programma’s en gebiedsagenda’s die vanuit een andere optiek onze vakantieparken, bedrijventerreinen en het buitengebied een stukje gaver willen maken. Voorbeelden zijn het programma Vitale vakantieparken, het programma Toekomstbestendige bedrijventerreinen en de Regiodeal Achterhoek.

Instrumenten

• Agenda Veilig Buitengebied.
• Project Gelderse bedrijventerreinen veilig en weerbaar.
• Project Theseus voor het in beeld krijgen van ondermijningsproblematiek op bedrijventerreinen.
• Project Ariadne voor het in beeld krijgen van sociale en ondermijningsproblematiek op vakantieparken.
• Vitale vakantieparken en Ariadne project (controle, toezicht en handhaving).
• Organisatie bijeenkomsten voor bestuurders en politici voor kennisdeling.
• Financiële bijdrage aan districtelijke projecten.

3. Weerbare samenleving

Diverse maatschappelijke initiatieven zetten zich in voor kwetsbare groepen in de samenleving, die vatbaar zijn voor de verlokkingen van criminaliteit. Het bieden van kansen om weerbaarder te worden of juist om uit de criminele wereld te raken is een belangrijke preventieve aanpakvorm van ondermijning. Deze initiatieven willen we daar waar mogelijk financieel ondersteunen, faciliteren in denkkracht en onder de aandacht brengen. Hierbij leggen we een relatie met het programma Leefbaarheid. We willen deze initiatieven actief opzoeken en gesprekken met partners organiseren. Hierbij werken we samen met de ministeries van Justitie en Veiligheid en Binnenlandse Zaken. Instrumenten

• #leerlingalert: voorlichting voor jongeren.

4. Data inzicht en onderzoek

Data gedreven werken ondersteund bij het in kaart brengen van veiligheidsproblemen. Het doel is om zowel als provincie zelf als gemeenten in staat te stellen slimmer en data gedreven met veiligheidsproblematiek om te gaan. Dat doen we door innovatieve pilots te starten om de mogelijkheden van het gebruik data uit te proberen. Wij kunnen als provincie met behulp van (big) data problemen in kaart brengen op een schaal die voor gemeenten minder goed mogelijk is.

Instrumenten

• Project Adriadne2Go App.
• Dataverzameling voor zicht op het buitengebied in de Achterhoek.
• Wetenschappelijk onderzoek Avans Hogeschool naar Bedrijventerreinen.
• Leergang Data gedreven werken bij Ondermijning.
• Symposium Citydeal ‘Zicht op Ondermijning’.

Sterk Bestuur

Als provincie hebben we een wettelijke zorgplicht voor de kwaliteit van het openbaar bestuur in Gelderland. Niet als doel op zich, maar overheden zijn belangrijke partners bij de realisatie van onze opgaven en staan ten dienste van inwoners en bedrijven. Hiermee zijn onze eigen bestuurskracht en die van onze partners randvoorwaarde bij overheidsopgaven en ambities in de volle breedte. De provincie is nadrukkelijk partner bij een deel van onze opgaven, denk aan de woonagenda, de stikstofproblematiek en de energietransitie. De wijze waarop de gemeenten in staat zijn hun wettelijke en bovenwettelijke taken uit te voeren raakt ons daarom direct. Het is daarom in ons belang om sterke lokale besturen te hebben, om ook als één sterke overheid te werken. Naast partner heeft de provincie ook de wettelijke rol van toezichthouder. Dit is een rol naast de rol van het programma Sterk Bestuur, maar in de integrale afweging worden de analyses van de toezichthoudende taken vanzelfsprekend wel meegewogen. Een groot aantal gemeenten en regio’s werkt al actief aan het versterken van hun eigen bestuurskracht. We zien echter ook nog een aantal knelpunten, waar maatschappelijke opgaven vragen om een snelle en adequate oplossing, voorbeelden daarvan zijn het instellen van verscherpt toezicht op de gemeentelijke financiën of de keuze voor herindeling. We willen vanuit wederkerig en passend partnerschap naast deze gemeenten staan en met hen en de VNG Gelderland onderzoeken waar we samen met hen kunnen optrekken en tegelijkertijd de bestuurskracht kunnen helpen versterken. Dat kan, aansluitend bij de handelingsperspectieven uit de omgevingsvisie, op allerlei manieren. Van loslaten tot faciliteren en, zo nodig, overnemen. Dit zal steeds weer maatwerk zijn. De rolkeuze hangt af van de situatie. Bij het vormgeven van maatwerktrajecten voor gemeenten hanteren we altijd dezelfde afwegingsprincipes. Dit ten behoeve van de legitimiteit, herkenbaarheid, maar ook de uitvoerbaarheid.

Instrumenten

• Regionale gebiedsagenda’s.
• Bestuursmonitor.
• Bestuurlijke interventies en afspraken op maat (maatwerktrajecten). Aandachtsgebieden anno 2021 zijn: - Kop van de Veluwe - Scherpenzeel - Tiel - Brummen i.h.k.v. Eerbeek Loenen 2030 - Zaltbommel-Maasdriel: ondersteuning gezamenlijke strategische visie Bommelerwaard.
• Regeling Vitaal Openbaar Bestuur voor gemeenten.
• Financiële steun voor de korte termijn i.v.m. COVID19.
• Gelderland Academie i.s.m. de VNG Gelderland.

Participatie

Vanuit de wens van PS om als provincie een rol te pakken bij de aanpak van ondermijning, is in juli 2017 op basis van een voorstel van GS het startschot gegeven voor de ontwikkeling van het programma weerbaarheid. De eerste stap in die ontwikkeling is het aanstellen van een verkenner (dhr. Kaiser) die met alle veiligheidspartners in Gelderland heeft gesproken over onder andere de potentiële rol van de provincie op het thema. Het rapport Kaiser is samen met de input uit vele ambtelijke gesprekken met partners meegenomen in een ontwikkelprogramma dat stapsgewijs is ontwikkeld. Het coalitieakkkoord Samen voor Gelderland heeft in 2019 de boost gegeven om de programmalijn weerbaarheid volwaardig neer te zetten. Met betrekking tot de programmalijn Sterk bestuur zijn we continu met gemeenten in gesprek over basistaken en partnerschap. Hierbij werken we vraag-gestuurd aan wat nodig is maar als dit van onderop niet tot stand komt nemen we regie. Voor de beleidsaanpak is bewust geen participatief proces geweest. De provincie heeft vanuit haar eigen verantwoordelijkheid en ervaringen haar eigen afwegingskader geformuleerd. Op basis van waarnemingen (kwaliteit basistaken en partnerrol) wordt de dialoog aangegaan en op basis van een gezamenlijk geformuleerde probleemstelling worden oplossingen bedacht en uitgevoerd. Naast het nemen van eigen initiatief vanuit Sterk Bestuur kunnen andere overheden ook initiatief nemen. Op basis van bestuurlijke afspraken wordt maatwerk geleverd en kan, bijvoorbeeld, de regeling benut worden. De provincie heeft in het verleden een eigen bestuurskrachtonderzoek laten uitvoeren, en heeft dit met partners uitgevoerd. Verbeteringen worden continue aan de hand van gezamenlijke evaluaties doorgevoerd.