Duurzaam voorraadbeheer en besparen grondwater

Door klimaatverandering en de stijgende vraag naar water sluit de watervoorziening niet meer goed aan op de wensen van gebruikers zoals landbouw, natuur en de drinkwatervoorziening. Het herstel van diep weggezakte grondwaterstanden duurt te lang, waardoor droogte meerdere jaren effect heeft. We bereiken op verschillende plekken de grens van de maakbaarheid van onze watersystemen. Dit geldt vooral voor de hoge zandgebieden in Oost-Nederland. Daarnaast zien we een intensiever gebruik van bodem en ondergrond voor landbouw, bebouwing, infrastructuur en bodemenergie. Deze ontwikkelingen gaan niet altijd samen met duurzaam grondwaterbeheer. We werken daarom aan een klimaatbestendig bodem- en watersysteem. Dit moet leiden tot een sneller herstel van het grondwatersysteem, efficiënter gebruik van het beschikbare water en een grotere voorraad grondwater. Dit doen we samen met waterschappen en gebruikers van grondwater. We streven er samen naar om vraag en aanbod van grondwater per seizoen beter op elkaar te laten aansluiten. Voorraadbeheer is belangrijk om vroeg te kunnen inspelen op (langdurige) periodes van droogte. Water vasthouden en waterbesparing zijn daarmee 2 belangrijke knoppen waaraan we kunnen draaien. Als het gaat om beschikbaarheid heeft grondwater voor grondwaterafhankelijke natuur en de openbare drinkwatervoorziening prioriteit boven grondwater voor bedrijven en particulieren. De grondwaterstanden zouden na een droge zomer in 1, hooguit 2 winters hersteld moeten zijn. Door ander stuwbeheer en ‘verondiepen’ van sloten, kan in het voor- en najaar meer water worden vastgehouden in het grond- en oppervlaktewatersysteem en kan met het huidige oppervlaktewatersysteem dus al water worden vastgehouden. Verhoging van de grondwaterstand heeft ook een gunstig effect op de waterkwaliteit. Er is dan meer stroming en ‘watervoerendheid’ in watergangen. Er komt dan wel iets meer fosfaat vanuit landbouwbodems in het water terecht. We ondersteunen waar nodig waterschappen en gebruikers om het voorraadbeheer maximaal toe te passen. Water vasthouden vraagt ook aanpassing van het oppervlaktewatersysteem. Meer water vasthouden geeft ook een grotere kans op wateroverlast. Om wateroverlast te voorkomen, is extra ruimte voor water nodig. Er moet een nieuwe balans komen tussen beperken van risico’s op wateroverlast en droogte. Dit willen we samen met onze partners gebiedsgericht verder uitwerken. De uitwerking ziet er op hoofdlijnen als volgt uit:

• grondwaterstanden 10-20 cm omhoog
• grondwater langer vasthouden
• water trager afvoeren
• de bodem verbeteren

Dit willen we vooral oplossen door functies te combineren en te werken aan integrale opgaven. De maatregelen pakken niet voor iedere individuele grondgebruiker gelijk uit (scheve verdeling van kosten en baten). Daarom is een goede procesaanpak nodig, met instrumenten die daarbij ondersteunen, en geld. Onder andere een strategische grondvoorraad, instrument kavelruil en - indien nodig - doorzettingsmacht (landinrichtingsinstrument), zodat compensatie met maatregelen in de bedrijfsvoering of grond mogelijk is. We moeten per gebied in beeld brengen hoeveel de veerkracht verbeterd kan worden. Hierbij is het van belang om opnieuw te kijken naar hoe goed onze beeksystemen werken in een veranderend klimaat. Verdamping door gewassen is de grootste ‘watervrager’. De verdamping is te beperken door andere gewassen te verbouwen en omvormen van naaldbos naar loofbos. Bij vasthouden van water moeten we ook het bodemvocht betrekken. Door aanpassingen in bodemcondities, zoals organische stof verhogen en de bodemstructuur verbeteren, kan de bodem meer water vasthouden. Waterbesparing is een andere belangrijke factor om de grondwatervoorraad op peil te houden. Hierover overleggen we samen met de waterschappen met landbouw- en bedrijfssectoren en grote individuele onttrekkers. Hoe kunnen zij minder hoogwaardig grondwater gebruiken en laagwaardig gebruik zoveel mogelijk verminderen en voorkomen? Hoe kunnen ze innoveren en slim samenwerken, zodat minder grondwater nodig is of overschakelen op andere bronnen? Welke mogelijkheden voor hergebruik van water zijn er? Vanwege de Aanvullende Strategische Voorraden onderzoeken we daarnaast wat de mogelijkheden zijn voor drinkwaterbesparing. Met dit alles dragen we bij aan de ambities voor klimaatadaptatie, circulaire economie, biodiversiteit, de energietransitie, het economisch vestigingsklimaat en het woon- en leefklimaat uit de Omgevingsvisie Gaaf Gelderland. Daarnaast werken we aan opgaven voor regionaal waterbeheer (met name te vies) en voor grondwaterbeheer. Ook dragen we bij aan oplossingen in de vorm van ruimte voor natuurlijke processen en in gebieden.

Met wie:

waterschappen, gemeenten, provincies, Vitens, industrie, landbouw- en natuurbeschermingsorganisaties en grote terreineigenaren.

Rol:

• Reguleren: bevoegd gezag voor grondwateronttrekking door industrie (> 150.000m3/jaar), openbare drinkwatervoorziening en open KWO-systemen.
• Reguleren: kaderstellend voor het regionale grondwaterbeheer via onze verordening.
• Reguleren: kaderstellend voor het regionale grondwaterbeheer door aanvullend beleid voor grondwateronttrekkingen in Bijlage 9 en Bijlage 10 van dit programma. Voor zowel de provincie als de waterschappen geldt bij vergunningverlening het uitgangspunt van prioritering op hoogwaardig gebruik en effectief en efficiënt watergebruik (Best Beschikbare Technieken).
• Regisseren: het waterprogramma is ook richtinggevend voor het beleid van de waterschappen. De uitwerking van de beheerkaders van provincie en waterschappen stemmen we met elkaar af.
• Regisseren: uitwerking Grondwateragenda Rijn-Oost.
• Stimuleren: haalbaarheidsonderzoek naar aanvullend beprijzen gebruik grondwater.
• Partner: agenderen, proceskennis inbrengen, mogelijk maken (Programma Zoetwatervoorziening Oost-Nederland, impulsgelden klimaatadaptatie), bijdragen aan kennisontwikkeling, grondbeleid, indien nodig/gewenst inzet van landinrichtingsinstrument.
• Beheerder: we zijn is eigenaar van provinciale wegen, inclusief fietspaden, bruggen, groenvoorzieningen en bermsloten.

Acties/maatregelen:

• In partnerschap aanwijzen en deelnemen in brede (gebieds)projecten en experimenten waar ervaring wordt opgedaan met het veerkrachtiger maken van het watersysteem. Dit doen we waar mogelijk in combinatie met andere opgaven zoals kringlooplandbouw, biodiversiteit, stikstofaanpak, energietransitie en bodemvitaliteit.
• Deelnemen in projecten waar met een integrale aanpak ervaring wordt opgedaan met gewassen/bossen die minder water verdampen, eventueel in combinatie met beperken brandgevaar.
• Gesprek met partners voeren over wat nodig is voor beter voorraadbeheer.
• Op zoek gaan naar alternatieven die het waterverbruik beperken.
• Samen met de waterschappen onderzoeken of vanuit de wens tot beter voorraadbeheer aanpassen van het beheerkader voor vergunning, toezicht en handhaving van grondwateronttrekkingen water kan besparen. Dit onderzoeken we zowel voor melding- als vergunningplichtige activiteiten binnen het kader van de omgevingsvergunning water. Eventuele aangepaste beheerkaders leggen we vast.
• We streven ernaar bij het beheer van bermsloten en groenvoorzieningen langs provinciale infrastructuur bij te dragen aan het vasthouden van water. Dit via ons Strategisch AssetmanagementPlan (SAMP): “De Waarde van Wegen” en de Trajectprogrammering
• Publiekscampagnes ondersteunen op het gebied van bijvoorbeeld drinkwaterbesparing door de boodschappen te verspreiden via onze eigen kanalen.