Waal, Bovenrijn en Rijnstrangen
Belangrijkste opgaven
Toekomstbestendig, robuust en schoon riviersysteem
- dijkversterkingsopgaven (HWBP)
- aanpak bodemerosie Boven Waal en rivierverruiming (IRM)
- zoetwaterbeschikbaarheid Betuwe, Land van Maas en Waal en Ooipolder
- afvoercapaciteit vergroten (IRM)
Netwerk natuur en scheepvaart
- natuuropgaven Gelderse Poort, uiterwaarden als natuurcorridor (Midden Waal, met delfstoffenwinning), stapsteen Waal-Maas St.Andries
- hoogdynamische natuur Waal, laagdynamisch Rijnstrangen
- natuurverbinding Bovenrijn-Ooipolder-stuwwal Nijmegen
- Gelderse Corridor duurzame scheepvaart
- duurzame havenontwikkeling Nijmegen, energietransitie, Gelders Eiland, haven Nijmegen, goederencorridor Tiel
Landschapspark
- blauw-groen raamwerk Groene Metropoolregio
- gastvrije Waaldijken
- transitie landbouw
- kwaliteit stadsfronten Nijmegen, Tiel, Zaltbommel en steden en dorpen in verbinding met uiterwaarden
- erfgoed (Limes, NHW, Mauritslinie, IJssellinie, Loevestein)
- ontwikkeling hoogwatervrije terreinen, zoals Heuff
- Waalbelevingscentrum Veerhaven Ochten
Ontwikkel een toekomstbestendig, robuust en schoon riviersysteem
De Bovenrijn-Waal is de meest dynamische van onze rivieren. Waar mogelijk geven we deze rivierdynamiek met erosie en sedimentatie de ruimte. Dit doen we binnen de kaders van waterveiligheid en scheepvaart. Binnen de besluitvorming (IRM) over de bodemligging vragen wij om aandacht voor duurzame keuzes voor het bodem- en watersysteem, de bereikbaarheid van onze havens en de effecten op de leefomgeving. Met deze effecten bedoelen we bijvoorbeeld verdroging in relatie tot natuur, landbouw, voldoende zoetwater en stabiliteit van woningen. Bodemerosie speelt met name in de bovenloop van de Bovenrijn en Waal.
Het programma Ruimte voor de Rivier heeft ervoor gezorgd dat er op dit moment genoeg afvoercapaciteit is. Maar met de verwachte hogere extreme afvoerverdeling krijgt de Waal het in de toekomst moeilijk. De Waal is erg krap; bij hoogwater staat het water meters hoger dan in de Nederrijn en IJssel. Hierdoor stuwt het water op richting de splitsingspunten. Dat kan effect hebben op de afvoerverdeling. Daarvoor zijn twee oplossingen te bedenken: forse verruiming van het winterbed van de Waal, door dijkverleggingen en bypasses. Of het accepteren van een andere afvoerverdeling en de andere riviertakken daarop voorbereiden. Met tientallen kilometers dijkversterking in de periode tot 2050 wordt deze riviertak hoogwaterveilig gemaakt. De versterking van de noordelijke Waaldijk is inmiddels in uitvoering. De zuidoever staat na 2028 in de programmering. Als provincie toetsen we op behoud en ontwikkeling van de kwaliteit van de leefomgeving bij deze grote ingrepen. Specifieke dilemma’s liggen op de locaties waar veel woningen dicht aan de dijk liggen. Dit geldt zeker in de regio Arnhem-Nijmegen. Hier is binnenwaartse dijkversterking lastig, terwijl buitendijkse versterking conflicteert met afvoercapaciteit en met natuurwaarden. Rivierverruiming en aanleg van extra natuur bieden hiervoor oplossingen.
Langs de Waal is een aantal gebieden gereserveerd voor binnendijkse rivierverruimende maatregelen (Barro). Besluitvorming over deze gebieden vindt plaats binnen IRM. Als provincie vragen we om een integrale, gebiedsgerichte benadering van rivierverruiming om ruimtelijke kwaliteit te realiseren.
Een toekomstbestendig riviersysteem langs deze riviertak vraagt ook een langetermijnvisie op meerlaagsveiligheid in de Groene Metropoolregio (Kop van de Betuwe). Welk groenblauw raamwerk hebben we binnendijks in de toekomst nodig voor overstromingsbestendigheid? En hoe kunnen we dit optimaal combineren met andere opgaven en kansen? Het is van belang om spijtmaatregelen in de verstedelijkingsstrategie te voorkomen.
Rijnstrangen neemt een bijzondere positie in. Afgelopen jaren werkte landbouw samen met de streek aan een duurzaam watersysteem en de natuur. Dit ontwikkelt zich door voor N2000. Op de langere termijn wordt een besluit genomen over de Barroreservering voor waterberging. Daarbij vragen we als provincie aandacht voor de omgevingseffecten en kansen voor nieuwe ruimtelijke kwaliteiten.
Ontdek Panorama Waal
Ontwikkel rivieren als natuur- en scheepvaartnetwerk
De rivierdynamiek vormt de natuur langs de Waal. De actieve erosie- en sedimentatieprocessen geven een dynamisch natuurbeeld. Hiermee onderscheidt de Waal zich van de andere rivieren. In de andere rivieren is de dynamiek lager en ook meer een mix tussen natuur- en landbouwgebieden. De hoge dynamiek van de Waal laat in de toekomst minder ruimte voor landbouw.
Als provincie realiseerden we de afgelopen jaren veel nieuwe natuur langs de Bovenrijn en de Waal, maar er komen nieuwe opgaven. Vanuit onze biodiversiteitsambitie en de PAGW zijn aanvullende opgaven voor natuur. Met name in de Gelderse Poort is afstemming van belang. Daarnaast zou het goed zijn natuurontwikkelingsmogelijkheden in Sint Andries te onderzoeken, als stapsteen tussen Maas en Waal. Om de natuurcorridorfunctie van de Waal te versterken, stimuleren we natuurontwikkeling in de Midden-Waal. Dit in combinatie met delfstoffenwinning (zelfrealisatie). Een groeiend knelpunt is de stedelijk-recreatieve druk op de natuurgebieden, zeker in de Groene Metropoolregio. De strenge voorwaarden aan natuurgebieden gaan niet samen met de groeiende behoefte aan stedelijke uitloop. Voor het optimaliseren van de natuurverbinding met de stuwwal bij Nijmegen is inzet op biodiversiteitsontwikkeling van de Ooipolder belangrijk. De natuuropgave voor Rijnstrangen is afgelopen jaren grotendeels gerealiseerd. Komende jaren werken we aan de transitie naar natuuinclusieve landbouw. Waar nodig nemen we verdere maatregelen in het waterbeheer voor N2000-doelen. Met het Rijk bekijken we de betekenis van de PAGW voor Rijnstrangen.
Voor de toekomstbestendigheid van ons scheepvaartnetwerk is de blijvende bevaarheidheid van de Bovenrijn-Waal van groot belang. Ook in aansluiting op het Pannerdensch Kanaal, Maas-Waalkanaal, Amsterdam-Rijnkanaal en de sluis Maas-Waal bij Sint Andries. Voor de Gelderse Corridor geldt dit voor de ontwikkeling van de havens en daaraan gekoppelde watergebonden bedrijvigheid (zoals Nijmegen, Tiel, Gelders Eiland, IJzendoorn en Haaften) en het overslagpunt bij Valburg, de Railterminal Gelderland.
Ensemble van dijk, bebouwing en strang in de Rijswaard (foto Waterschap Rivierenland)
Ontwikkelen rivieren als landschapspark
In de Groene Metropoolregio Arnhem-Nijmegen ontwikkelen de uiterwaarden van de Bovenrijn en de Waal zich door als landschapspark. Gebieden als de Spiegelwaal en de uiterwaarden langs de Ooipolder vervullen deze rol al. De recreatieve ontwikkeling van de uiterwaarden moeten we goed afstemmen op de natuurontwikkelingsambities van de Gelderse Poort. Belangrijkste vraagstukken zijn hier het spanningsveld tussen natuurwaarden en de recreatieve druk, de aanleg van extra groengebieden, de strategie voor de intensieve landbouwgronden en de financiering van de recreatieve voorzieningen.
Een samenhangende aanpak van de inrichting van de uiterwaarden met een goede zonering moet hiervoor oplossingen bieden. Met daarnaast de strategische keuze om groen areaal te vergroten waardoor gebieden (met minder kwetsbare natuurwaarden) bij de steden voor recreatie kunnen worden ingericht. Het is belangrijk de rivierparkgedachte uit te werken als samenhangend onderdeel van het groenblauwe netwerk van de Groene Metropoolregio.
In de stedelijke gebieden gaat het naast de ontsluiting van de uiterwaarden als rivierpark ook om de ontwikkeling van de kwaliteit van stadsfronten. De Spiegelwaal is gereed en het stadseiland Veur Lent ontwikkelt zich door. Bij de Waalkade Nijmegen investeren wij in de integrale aanpak van dijkversterking en stadsontwikkeling. Gemeente Tiel ontwikkelt de Waalplaat voor de verbindingen tussen stad en rivier. Bij Zaltbommel vraagt een integrale aanpak van toekomstige dijkversterking aandacht, onder meer vanuit de cultuurhistorische waarde als vestingstad.
Tussen de stedelijke regio’s liggen de meer luwe delen van de Waal. Hier is de ontwikkeling van het landschapspark duidelijk aanwezig. We zien dit in de vorm van het stimuleren van (langeafstands)fietsroutes over de dijken (in de dijkversterkingsprojecten) en de aanleg van struinpaden met belevingsplekken in de uiterwaarden (zoals in natuurontwikkelingsprojecten). Op de noordoever wordt komende jaren Gastvrije Waaldijk ontwikkeld, als fietsroute met belevingspunten van het Pannerdensch Kanaal tot aan Gorinchem. Op termijn wordt voor de zuidelijke Waaloever onderzocht hoe dijkversterking kan bijdragen aan gastvrije dijken. De gastvrije dijken ontsluiten een aantal toeristische spots. Bij Nijmegen De Bastei, bij Ochten ontwikkelen we samen met onze partners Waalbelevingscentrum Veerhaven Ochten. Ook Slot Loevestein zal zich toeristisch doorontwikkelen. Mogelijk wordt daar een hernieuwd belevingscentrum in Sint Andries aan toegevoegd.
We koesteren de verstilde kwaliteiten van Rijnstrangen in de dynamische stedelijke context. Het is belangrijk dat het gebied Rijnstrangen als eigen entiteit behouden blijft. En zich doorontwikkelt als natuurgebied met een duurzaam watersysteem met natuurinclusieve landbouw en recreatief medegebruik.
Ontwikkel met kwaliteit en eigenheid
De Bovenrijn, die overgaat in de Waal, is de grootste en breedste rivier van Nederland. Het heeft weidse uiterwaarden en majestueuze dijken. Vergeleken met de andere rivieren is alles een maat groter: de dijken zijn hoger, de uiterwaarden breder, en de rivier is krachtiger, erosiever en drukker bevaren. Ook is de natuur dynamisch. De grote rivierafvoer en de scheepvaart zijn dé onderscheidende karakteristieken van de Bovenrijn-Waal ten opzichte van de andere rivieren. De kernkwaliteiten laten zich samenvatten als de wilde Waal, de Waal als werkrivier en de grootschalige Waal. Daarbij is een scherp contrast tussen binnen- en buitendijks landschap. De Rijnstrangen nemen een bijzondere positie in. In tegenstelling tot de Bovenrijn-Waal is dit gebied rustig, kleinschalig en laagdynamisch. Dit voormalig oude Rijnloop- en overloopgebied heeft verstilde kwaliteiten, hoge natuurwaarden en authentieke dijken in een dynamische verstedelijkende context. Deze kernkwaliteiten zijn richtinggevend voor de omgang met nieuwe ontwikkelingen.
Kansen voor gebiedsgerichte, integrale aanpak
We stimuleren een gebiedsgerichte, integrale aanpak in een aantal gebieden. Dit doen we omdat een gecombineerde aanpak hier leidt tot een betere en snellere realisatie van de opgaven. Het gaat om de Gelderse Poort, Rijnstrangen, Kop van de Betuwe, Midden-Waal en Sint Andries. Gastvrije Waaldijk is een lopende samenwerking. Ook dragen we bij aan de Waalkade Nijmegen. Kansrijke ontwikkellocaties zijn het Waalbelevingscentrum Veerhaven Ochten en Loevestein-Het Munnikenland. De ontwikkeling van een aantal kleinere erfgoedlocaties is daarnaast kansrijk voor de versterking van de belevingswaarde van deze riviertak, waaronder in de UNESCO Hollandse Waterlinies. Daarnaast vraagt een aantal hoogwatervrije terreinen om uitwerking voor benutting van herbestemmingskansen, zoals de lopende uitwerking van het Heuff-terrein bij Vuren.
