Inleiding
Aanleiding
Er stromen twee machtige Europese rivieren door Gelderland: de Maas en de Rijn. De Rijn heeft daarnaast zijn vertakkingen Waal, Nederrijn-Lek en IJssel. Deze rivieren bepalen voor een belangrijk deel onze Gelderse identiteit; waar we wonen, werken en recreëren. Ongeveer de helft van de Gelderlanders woont binnen 5 kilometer van een rivier. Onze rivieren zijn onmisbare schakels in ons natuurnetwerk en belangrijke transportcorridors voor onze economie.
Komende decennia zijn verdere aanpassingen aan de rivieren nodig om de gevolgen van klimaatverandering tegen te gaan. Dijken worden versterkt en rivieren krijgen nog meer de ruimte. Duidelijk is dat water een sturende rol moet gaan vervullen bij ruimtelijke ontwikkelingen. Niet alleen in de grote rivieren zelf, maar ook in interactie met het regionaal watersysteem. Dit heeft het hoogwater in de zomer van 2021 in Limburg nog eens benadrukt.
Klimaatadaptatie kunnen we goed samen oppakken met andere urgente opgaven, zoals biodiversiteit, energietransitie, verstedelijking en verduurzaming van de economie. Dat is niet eenvoudig. Daarnaast willen we onze opgaven verbinden met de opgaven van onze partners en samen de ruimtelijke kwaliteit versterken. Dit vraagt dat we scherpere keuzes maken over welke rol we pakken en over de inzet van menskracht en middelen. Daarom ontwikkelden we het Panorama Gelderse Rivieren.
Omgevingsvisie Gaaf Gelderland; de basis voor het Panorama Gelderse Rivieren
Doel en status
Panorama Gelderse Rivieren is ons provinciale handelingsperspectief voor een toekomstbestendig rivierengebied. Het is een gebiedsgerichte uitwerking van onze Omgevingsvisie en de daaruit voortvloeiende beleidsprogramma’s. We beschrijven en verbeelden op meerdere schaalniveaus hoe we onze ambities kunnen verbinden aan die van onze partners. Ook benoemen we hoe en in welke rollen we onze krachten het beste kunnen bundelen om samen tot uitvoering te komen en de ruimtelijke kwaliteit te versterken.
We bieden een handelingsperspectief om het rivierengebied samen verder te ontwikkelen. Daarbij gaan we uit van de gebiedskwaliteiten en kansen. Niet alleen voor onszelf, maar ook als uitnodiging naar anderen. Daarnaast is het een heldere inbreng in trajecten zoals Integraal Riviermanagement (IRM) en Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP).
We doen dit ieder vanuit onze eigen rol en mogelijkheden. Het is een vertrekpunt om samen een uitvoeringsagenda per riviertak op te stellen. De afspraken zijn voor de middellange termijn (2022-2035) met een doorkijk naar de lange termijn.
Werkwijze
Het Panorama Gelderse Rivieren hebben we organisatiebreed opgepakt. Een speciaal opgericht Gebiedsteam Rivieren zorgde voor versterkte gebiedsgerichte samenwerking rond de rivieren en het integreren van alle informatie. Alle relevante programma’s leverden input; van strategisch beleidsniveau tot de inbreng van lokale kennis.
We startten door uit te zoomen op het hogere schaalniveau: (inter)nationaal en Gelderland-breed. Zo legden we de noodzakelijke verbindingen tussen het riviersysteem en de ambities voor middellange termijn en de relaties binnen- en buitendijks. Dit deden we onder andere voor biodiversiteitsopgaven, klimaatverandering, verstedelijking, landbouwtransitie, energietransities en mobiliteit. Het ging niet alleen om onze ambities uit onze Omgevingsvisie Gaaf Gelderland en de diverse beleidsprogramma’s, maar ook om ambities uit de gebiedsagenda’s (Achterhoek, Cleantech Regio, etc.). Belangrijke input vormde het programma IRM waar we nauw in samenwerken. Daarnaast haalden we veel informatie uit het rapport Beeld op de Rivier en de Systeembeschouwing Rijn Maas, zeker wat betreft de ambities van onze partners.
Vervolgens zoomden we in op een lager schaalniveau: de riviertakken. Samen met Bureau West 8 maakten we door een ontwerpend onderzoek per riviertak een panoramabeeld. Deze beelden voor Maas, Waal, Nederrijn-Lek en IJssel verbeelden niet alleen de kernkwaliteiten van elke rivier. Ze laten ook zien hoe diverse ambities en opgaven in de toekomst kunnen samenvallen. Op dit schaalniveau werkten we de gidsprincipes uit. We benoemden gebiedskwaliteiten die mede bepalend zijn voor toekomstige keuzes in de gebiedsprocessen. De gidsprincipes komen voort uit een lagenbenadering (zie de figuur links boven) die specifiek voor het rivierengebied is ontwikkeld. We zoomden ook in op het niveau van deelgebieden. Dit zijn al lopende gebiedsprocessen of gebieden waarin we verwachten dat veel opgaven op korte of langere termijn samenkomen. Dit is het vertrekpunt voor een gesprek om samen te komen tot een uitvoeringsagenda per riviertak.
We consulteerden onze belangrijkste partners gedurende het proces, maar er is nog geen brede overeenstemming. Het blijft een provinciaal perspectief, bedoeld om verder partnerschap in het rivierengebied aan te gaan. De volgende stap is het gesprek aangaan met de partners.
Opbouw document
In de inleiding staan de aanleiding, het doel en de werkwijze beschreven. Hoofdstuk 2 bevat de kernkwaliteiten en de belangrijkste ontwikkelingen en opgaven die afkomen op het rivierengebied. In hoofdstuk 3 beschrijven we het panorama voor de Gelderse rivieren, met de uitwerking van de provinciale ambities en gidsprincipes. Vervolgens maken we in de hoofdstukken 4, 5, 6 en 7 de vertaalslag naar de vier rivieren. Hoofdstuk 8 verwoordt welke vervolgstappen we zien.
Naast dit document is er een posterreeks met de panorama’s per riviertak voor het voeren van het gesprek over de toekomst. Deze bevinden zich in de bijlage.