IJssel
Belangrijkste opgaven
Toekomstbestendig, robuust en schoon riviersysteem
- dijkversterkingsopgaven (HWBP)
- aanpak bodemerosie zuidelijk deel IJssel en rivierverruiming o.a. IJsselpoort, Havikerwaard en bij Zutphen
- zoetwaterbeschikbaarheid Veluwe en Achterhoek
Netwerk natuur en scheepvaart
- natuuropgaven GNN en N2000 i.c.m. KRW
- natuur gradiënt Veluwe en verbinding Achterhoek
- karakteristieke mix natuur en natuurinclusieve landbouw
- aanpak doorvaarthoogte en vaarbreedte scheepvaart
- duurzame havenontwikkeling, energietransitie (waterstof)
Landschapspark
- groen casco regio Zwolle, Cleantech, Arnhem-Nijmegen
- ontlasting recreatieve druk Veluwe, via IJsselvallei
- samenhang IJssel en IJsselvallei, landschappelijk en recreatief een geheel
- kwaliteit stadsfronten in verbinding met uiterwaarden
- transitie landbouw
- landgoedontwikkeling
- culturele belevingswaarde, IJssellinie, IJsselbiennale
- ontwikkeling hoogwatervrije terreinen
Ontwikkel een toekomstbestendig, robuust en schoon riviersysteem
Als provincie staan we samen met onze partners voor de opgave om het riviersysteem van de IJssel toekomstbestendig, veilig en robuust in te richten. Een toekomstbestendige IJssel vraagt sterke dijken die voldoen aan de veiligheidsnormering. Bijna alle IJsseldijken staan komende decennia op de HWBP-programmering. Wij zien erop toe dat de versterking van de IJsseldijken mét ruimtelijke kwaliteit gebeurt. Daarbij worden kansen voor meekoppelen en gebiedsontwikkeling benut zodat omgevingskwaliteit wordt gecreëerd. Het ‘Gelders Dijk-DNA’ voor de IJssel is hiervoor ons toetsingskader. Specifiek aan de IJssel is het behoud en de versterking van de diversiteit aan dijktypen, de kleinschaligheid en de verwevenheid met de omgeving. Wij leveren deze inbreng via de HWBP-projecten. Daarnaast hebben we een bijzondere rol bij de dijkversterkingen, waar wij eigenaar zijn van de provinciale weg op de dijk (N345, N314, N317, N338, N/A348 en N325). Waar mogelijk stimuleren wij het fietsen over de dijken.
De rivier heeft extra ruimte nodig om meervoudig ruimtegebruik in de uiterwaarden mogelijk te maken, met name voor realisatie van onze grote natuuropgave. Vooral de aanleg van ooibos vraagt rivierkundige compensatieruimte. Naast rivierverruiming voor natuur is het anticiperen op hogere waterafvoeren in de toekomst van belang. Dit vraagt zorgvuldige ruimtelijke ordening om spijtmaatregelen in de nog open ruimten te voorkomen. Dit geldt met name bij de flessehalzen Doesburg, Zutphen en Deventer. Als provincie vragen we om een integrale, gebiedsgerichte aanpak voor het realiseren van omgevingskwaliteit bij rivierverruiming waarbij zowel gedacht kan worden aan buitendijkse maatregelen (in MIRT Rivierklimaatpark IJsselpoort en de MIRT Havikerwaard-Fraterwaard-Olburgerwaard) als aan dijkterugleggingen in het binnenland. Bij Paddenpol (Overijssel) is een dijkteruglegging voorzien. Tegenover Deventer wordt in IRM een besluit genomen over de Barroreservering.
Dijkversterking en rivierverruiming houden de IJsselvallei hoogwaterveilig. Ook innovatieve studies zoals doorbraakvrije dijken hebben onze belangstelling. Zeker langs de IJssel waar voor dit concept gebiedseigen mogelijkheden zijn.
Voor een natuurlijk bodem- en watersysteem in de IJsselvallei vragen wij in IRM aandacht voor het stopzetten van de rivierbodemerosie in het zuidelijk deel van de IJssel. Daar erodeert de rivier. Dit draagt bij aan de droogte-aanpak van de uiterwaarden en omliggende (natuur)gebieden.
Wij voeren het gesprek over toekomstige rivierverruimingen en de aanpak van de rivierbodemerosie in het kader van IRM. Een projectoverstijgende aanpak met een blik op de langere termijn heeft hierbij de voorkeur.
Als partner binnen de RES-en vragen wij aandacht voor de zoetwaterbeschikbaarheid en de droogte-aanpak voor de Veluweflank, IJsselvallei en de Achterhoek. Ook zien wij kansen voor oeverdrinkwaterwinning langs de IJssel. We combineren maatregelen in het riviersysteem met het stimuleren van maatregelen in het binnenland. Voorbeelden zijn de aanleg van natte natuur, meer bossen en duurzamer agrarisch gebruik voor het vasthouden van water.
Ontdek panorama IJssel
Ontwikkel rivieren als natuur- en scheepvaartnetwerk
Het op orde brengen van het bodem- en watersysteem legt de basis voor een duurzaam natuur- en scheepvaartnetwerk. Een belangrijke maatregel is het stopzetten van de erosie van de IJsselbodem in het zuidelijk deel van de rivier. Het omhoog brengen van de IJsselbodem is wellicht een andere mogelijkheid. Dit levert een belangrijke bijdrage aan zowel het tegengaan van verdroging van de uiterwaardennatuur als aan het oplossen van scheepvaartknelpunten. Op deze duurzame ondergrond breiden wij het natuurnetwerk verder uit. Er moet nog 600 hectare natuur heringericht en 125 hectare verworven worden om de natuurdoelen te bereiken. De grootste Gelderse ontwikkelopgaven liggen bij de Velperwaarden, Vaalwaard, Koppenwaard, Cortenoever, Rammelwaard, Ravenswaarden, Wilpsche Klei, Tichelbeekse waarden en Hoenwaard. Op deze locaties krijgen onze uitbreidingsambities op het vlak van stroomdalgraslanden, glanshaverhooilanden en ooibossen gestalte.
Ten opzichte van andere rivieren, zijn relatief grote delen van de IJsseluiterwaarden in gebruik door de landbouw. Deze mix van natuur en landbouw past bij de identiteit van de IJssel, maar vraagt wel de omslag naar natuurinclusieve landbouw. We gaan in gesprek met de landbouwers over deze transitie. Deze gesprekken zijn in Rivierklimaatpark IJsselpoort al in gang gezet.
We zetten ook in op het verbeteren van de ecologische verbindingen met het binnenland. Deze verbindingen met de Veluwe en de Achterhoek worden vooral langs beeklopen gerealiseerd. Hierbij vraagt het passeerbaar maken van dijken en parallelle infrastructuur aandacht. Wij zijn als provincie verantwoordelijk voor de realisatie van het GNN en N2000. Deze opgave overlapt deels met KRW-opgaven van Rijkswaterstaat die verspreid langs de hele IJssel invulling krijgt.
Aanvullend op het GNN is er natuurontwikkeling te verwachten als compensatiemaatregel voor ingrepen in het gebied (zoals dijkversterking). Of om de IJssel als natuurgebied meer robuust te maken. De PAGW legt hierbij de focus op de IJssel-Vechtdelta en de Gelderse Poort (Nijmegen tot aan Doesburg). Extra natuur kan ook recreatieve druk opvangen om kwetsbare natuur te ontzien. In onze gebiedsontwikkelingsopgaven gaan we in gesprek met grondeigenaren om ruimte voor extra natuur te onderzoeken.
Wij benadrukken in IRM het belang van de aanpak van de bodemerosie voor het behoud van de bevaarbaarheid van de IJssel. Wij zijn eigenaar van de kruisende provinciale wegen Arnhem (N/A348), Doesburg (N317) en Zutphen (N348). Daar waar de doorvaarthoogte van bruggen op die wegen een knelpunt vormt, hebben wij een actieve rol om bij te dragen aan oplossingen. Dit doen we samen met Rijkswaterstaat (rivier, bruggen). Bij studies voor aanpassing van de vaarbreedte van de IJssel vragen wij aandacht voor de ruimtelijke kwaliteit. Hierbij is een zorgvuldige afweging van de natuur-, landschaps- en cultuurhistorische waarden van de IJsseloevers nodig.
Bij de havenontwikkelingen (Doesburg, Zutphen) stimuleren wij de verduurzaming van de bedrijvigheid en het benutten van waterstof als toevoeging aan de duurzame energiemix.
Karakteristiek IJsselbeeld (foto Rijkswaterstaat, Joop van Houdt)
Ontwikkelen rivieren als landschapspark
Om invulling te geven aan de groeiende behoefte aan recreatief uitloopgebied stimuleren wij de ontwikkeling van de IJssel als landschapspark in samenhang met de IJsselvallei. Landschappelijk en recreatief zijn het binnendijkse en buitendijkse gebied als geheel ook van grote waarde als aanvulling op de Veluwe. Hiermee anticiperen wij op de stedelijke groei. In de regio Arnhem-Nijmegen verwachten we 60.000 nieuwe woningen, bij Apeldoorn-Deventer-Zutphen 40.000 en bij Zwolle 40.000-80.000 (prognoses begin 2021). Het is onvermijdelijk dat hierdoor de druk op het IJssellandschap zal toenemen. Het is van belang het uiterwaardenlandschap hierop te gaan voorbereiden. Dit kan door het beter toegankelijk maken van de uiterwaarden, de dijken gastvrij in te richten voor fietsers en wandelaars en te investeren in een kwaliteitsimpuls voor landschap met gebiedseigen beplantingen en cultuurhistorie. Voorbeelden zijn de landgoederen, het watererfgoed en de IJsellinie. Hierbij kunnen we ook hoogwatervrije terreinen benutten voor parkfuncties. Ook het ruimte bieden aan culturele activiteiten, zoals de IJsselbiënnnale, vinden wij van belang.
We hebben diverse subsidiemogelijkheden voor onder andere landschap, biodiversiteit, cultuur en erfgoed en SteenGoed Benutten. Daarnaast gaan wij voor de ontwikkeling van het landschapspark onze eigen natuuropgaven integraal benaderen. Naast de natuurdoelen nemen wij mogelijkheden voor recreatief medegebruik, landschap en historiebeleving mee. Dit is onlosmakelijk verbonden met een goed zoneringsplan om kwetsbare natuur te sparen en geen overlast voor de landbouw te veroorzaken. De landbouw blijft in belangrijke mate de identiteit van de IJsselvallei bepalen. Wij stimuleren verdere transitie naar natuurinclusieve landbouw in de uiterwaarden. Wij kijken ook waar we extra groen aan kunnen leggen voor meer robuustheid om de recreatieve druk beter op te kunnen vangen. Dit biedt niet alleen de bewoners van de steden en dorpen goede uitloopmogelijkheden, maar kan ook een belangrijke bijdrage leveren aan het ontlasten van de Veluwe.
Ontwikkel met kwaliteit en eigenheid
Ten opzichte van de andere grote rivieren, is de een smalle, flink kronkelende rivier. De IJssel vindt haar weg door een breed rivierdal tussen het Veluwemassief en de Sallandse dekzanden. De oevers aan weerszijden van de rivier zijn rijk aan reliëf in de vorm van rivierduinen, dekzandkoppen, kronkelwaarden en oeverwallen. De dijken zijn heel divers, relatief laag en soms afwezig. Hierdoor vloeien de uiterwaarden, met een mix van natuur en landbouw, en de binnendijkse vallei in elkaar over. Hanzesteden en landgoederen flankeren de rivier. Reliëfrijk rivierdal en kleinschalige verweving van natuur, landbouw en cultuur met Hanzesteden en landgoederen zijn belangrijke kernbegrippen. Deze kernkwaliteiten zijn richtinggevend voor de omgang met nieuwe ontwikkelingen. In het panorama zien we een riviertak waarin de grote transitieopgaven zich voegen naar de parkachtige kernkwaliteiten en deze zelfs versterken.
Kansen voor gebiedsgerichte, integrale aanpak
Belangrijk voor de toekomstige ontwikkeling van de IJssel is de Omgevingsagenda Oost-Nederland Dynamische IJssel en het Masterplan IJsselvallei dat de Veluwealliantie heeft opgesteld. We stimuleren een gebiedsgerichte, integrale aanpak in een aantal gebieden, omdat een gecombineerde aanpak hier leidt tot een betere en snellere realisatie van de opgaven. We kijken hierbij niet alleen naar de rivier, maar beschouwen dit in samenhang met de IJsselvallei en de Veluwe. Het gaat om Rivierklimaatpark IJsselpoort, Havikerwaard-Fraterwaard, Olburgerwaard, omgeving Zutphen, Zutphen-Deventer en Hoenwaard-Hattem-Zwolle. Daarnaast draagt het beter beleefbaar maken van de IJssellinie bij aan de versterking van de regionale identiteit van de IJssel. De hoogwatervrije terreinen vragen om nadere uitwerking voor benutting van herbestemmingskansen.
