Introductie
Over de handreiking
De woningnood in Gelderland is hoog. Vooral starters, alleenstaanden en ouderen kunnen vrijwel geen betaalbare woning meer vinden. De Randstad schuift op naar het Oosten en steeds meer alleenstaanden zoeken een huis. Tot 2030 moeten er ruim 80.000 nieuwe woningen worden gebouwd in Gelderland. De komende jaren wil de provincie daarom met het Actieplan Wonen de bouw van 45.000 woningen versnellen.
Tegelijkertijd zijn er grote duurzaamheidsopgaven, waaronder de transitie naar een circulaire economie, het reduceren van de CO2-uitstoot en het terugdringen van stikstofemissies. In het Rijksbrede programma ‘Nederland Circulair in 2050' is vastgelegd dat we in 2030 50% minder primaire grondstoffen gebruiken (mineralen, metalen en fossiel) dan in 1990 en in 2050 wil Nederland voor 100% een circulaire economie zijn. Een economie zonder afval, waarbij alles draait op herbruikbare grondstoffen.
Met alleen de ‘klassieke’ manier van bouwen en ondanks de grote inzet van veel partijen, gaan de circulaire ambities niet behaald worden. Wanneer voor de woningbouw alle circulaire strategieën gecombineerd worden, is tot en met 2030 de CO2-besparing zo’n 33% ten opzichte van business-as-usual.
Meer industriële productie van conceptmatige woningen is geen doel maar maakt het wel mogelijk om de woningbouw zowel betaalbaar als duurzaam manier te versnellen. Door vergaande standaardisatie wordt industrialisatie eenvoudiger. Dit vraagt echter wel om een andere benadering van gebiedsontwikkeling en woningbouw door zowel Rijk, gemeenten, woningcorporaties als ontwikkelaars.
Figuur 2: Dynamiek rondom de systeemverandering van ‘klassiek’ bouwen naar industrieel conceptueel bouwen.
Bron afbeeldingen: Ministerie BZK apr ’21 Programma conceptuele bouw en industriële productie
Conceptueel bouwen draagt bij aan versnelling van de planvorming en oplevering van de woningbouw en is heel goed te combineren met biobased en losmaakbaar bouwen. Door woningconcepten circulair uit te voeren leveren zij daarnaast ook een hele belangrijke bijdrage aan de betaalbaarheid en duurzaamheid van woningen.
Deze handreiking geeft aan waar en wanneer gemeenten, woningcorporaties en ontwikkelaars (opdrachtgevers) circulaire woningconcepten in hun beleid en uitvoering kunnen toepassen en geeft hiervan voorbeelden.
De handreiking is opgebouwd uit achtereenvolgens de volgende processtappen:
- Visie en beleid
- Planoriëntatie
- Contract
- Vergunningen
- Realisatie
- Exploitatie
De markt is er klaar voor
Steeds meer bouwbedrijven maken de stap naar industriële productie van woningen. Grote bouwbedrijven werken steeds intensiever samen met kleinere partijen die concepten ontwikkelen. Waar in 2019 nog een kleine 5.000 woningen industrieel werden geproduceerd (ruim 6% van jaarproductie), is dat aantal in 2022 gestegen tot een ruime 10.000 (bijna 15% van jaarproductie).
De duurzaamheid van de woningconcepten is volop in ontwikkeling. Een gerichte uitvraag van opdrachtgevers naar bijvoorbeeld de circulariteit van de woningconcepten, het duurzaam dubbelgebruik (zoals groene daken voor biodiversiteit, belastbare daken voor stadsakkerbouw of wateropvang en gebruik van regen- en grijswater) is wenselijk om de ontwikkeling naar duurzame en circulaire woningconcepten te versnellen.
Basisprincipes om te komen tot Circulaire Woningconcepten
- Uitgaan van een inkoopvraagstuk in plaats van een ontwikkelopgave Bij Circulaire Woningconcepten is sprake van het afnemen en inkopen van woningconcepten die in een belangrijke mate bijdragen aan de circulariteit van de woning. Bij de inkoop wordt de eigen ambitie naast het aanbod gelegd en hieruit wordt een keuze gemaakt. De ontwikkelopgave zit bij circulaire woningconcepten veel meer in de gebiedsontwikkeling. Gemeente en woningcorporatie of andere markpartijen kijken samen naar hun ambities en de stedenbouwkundige context en welke woningconcepten hier binnen passen.
- Dezelfde taal spreken Om Circulaire Woningconcepten op te schalen en door te ontwikkelen, is een gemeenschappelijke taal nodig voor de onderliggende begrippen. Het Netwerk Conceptueel Bouwen faciliteert standaardisatie met verschillende instrumenten:
Alle woningconcepten zijn geassembleerd met industriele componenten. Dit zal toenemen naarmate meer gestandaardiseerd is. Voor circulair bouwen kan Het Nieuwe Normaal (HNN) van Cirkelstad als uitgangspunt gehanteerd worden. HNN 1.0 is per 1 januari 2024 ook opgenomen in De Woonstandaard.
Hoe kunnen gemeenten, woningcorporaties en ontwikkelaars de transitie naar Circulaire Woningconcepten stimuleren?
De gemeente kan vanuit haar rol als opdrachtgever, vergunningverlener en samenwerkingspartner Circulaire Woningconcepten stimuleren. Onder andere door ruimte te creëren voor conceptueel bouwen in processen en procedures, waardoor conceptaanbieders hun aanbod daadwerkelijk kunnen realiseren. Een woningcorporatie kan vanuit haar rol als opdrachtgever en vastgoedbeheerder Circulaire Woningconcepten stimuleren. Onder andere door marktpartijen uit te dagen op circulaire prestaties, om zodoende te komen tot de concepten die het beste passen bij de (circulaire) ambitie van de woningcorporaties. Ontwikkelaars kunnen vanuit hun rol als ontwikkelaar, adviseur en/of opdrachtgever Circulaire Woningconcepten stimuleren.
Per ontwikkel/bouwfase zijn de rol en de manieren waarop Circulaire Woningconcepten gestimuleerd kan worden aangegeven en worden er voorbeelden gegeven. Traditioneel inkopen wordt hierbij vervangen door regisserend opdrachtgeverschap, zie tabel.